برای بسیاری از ما بارها پیش آمده که ناچار به تحمل شرایطی بوده‌ایم که دلخواهمان نیست؛ پایان یک رابطه، جدایی از عزیزان، ترک کار مورد علاقه و... .

در تمام این شرایط، نخست احساس پوچی می‌کنیم. هنگامی که احساس می‌کنیم آنچه می‌خواهیم دیگر در دسترس ما نیست، احساسی از بهت‌زدگی،‌ خلأ، حیرت و تعجب ما را فرا می‌گیرد. در واقع انکار، یک واکنش عادی پس از جدایی است. هرکس وقتی واقعیت جدایی برایش روشن می‌شود، در هم می‌ریزد و به نوعی احساس شکست می‌کند. بسیاری از ما به جای اینکه با نتیجه و پایان جدایی روبه‌رو شویم، یک مکانیسم دفاعی برای خود می‌یابیم تا پشت آن پنهان شویم. البته این طبیعی است که وقتی دنیای ما در هم می‌شکند بخواهیم از خود در برابر آسیب‌های عاطفی محافظت کنیم بنابراین سعی می‌کنیم آن قسمت از حوادث ناگوار زندگی‌مان را دور بیندازیم تا دوباره ضربه نخوریم ولی این روش، خیلی نتیجه بخش نیست؛ چون بدین ترتیب بخشی از خودمان را هم از دست می‌دهیم و خطر اینکه این مشکل دوباره در مراحل بعدی زندگی نیز تکرار شود وجود خواهد داشت.

آنچه مهم است این است که ما نباید از مشکلات فرار کنیم و آنها را از ذهنمان خارج کنیم بلکه روش اصولی و نتیجه‌بخش آن است که آنها را بپذیریم، برایشان راه‌حل پیدا کنیم و بکوشیم هر درس و پیامی را که در آنها نهفته است فرا بگیریم. بسیاری از ما پس از جدایی مثلا جدایی از یک شخص، آن را انکار می‌کنیم؛ «نه او هیچ وقت مرا ترک نمی‌کند، او به زودی برخواهد گشت، او همیشه در کنار من خواهد بود و...» ما در واقع نمی‌خواهیم واقعیت تلخ موجود را بپذیریم و بدین‌صورت به خود اطمینان می‌دهیم مشکلی وجود ندارد و جدایی موقتی خواهد بود. این ساده‌ترین و روشن‌ترین سیستم دفاعی است اما زمان زیادی می‌برد تا بتوانیم با واقعیت موجود کنار بیاییم.

هنگامی که به مرحله جدایی می‌رسیم دائم از خود سؤال می‌کنیم؛ چرا، چرا و چرا... چرا زودتر درباره مشکلات با هم حرف نزدیم؟ چرا او با من اینگونه رفتار کرد، چرا نتوانستم درست رفتار کنم و...

برای کسی که به مرحله جدایی رسیده، چنین پرسش‌هایی ناراحت‌کننده و بی‌شمارند؛ اینکه بخواهیم چیزی را درک کنیم و معنی تجربه خود را بفهمیم، بخشی از سرشت و طبیعت ماست، بنابراین بهتر است بتوانیم به سوالاتی که برایمان پیش می‌آیند جواب دهیم. مثلا کسی که می‌خواهد از جدایی و شکست در رابطه خود تجربه خوبی بیاموزد، باید بداند چرا رابطه‌اش با شکست مواجه شده و چه اتفاقاتی باعث بروز چنین مشکلی شده است؛ زیرا او باید بتواند در برابر پرسش‌های بی‌پایان خود سکوت کند زیرا به‌جای فکرکردن به آینده، او را در گذشته نگه می‌دارد.

دلیل دیگر اینکه به او قدرت می‌دهد با اعتماد به‌نفس بیشتر به سوی روابط بعدی خود گام بردارد. با کمی دقت تا حدودی مشخص می‌شود که کجای روابط اشتباه بوده است به ویژه اگر شما یا طرف مقابل‌تان به دلیل شرایط خاصی مجبور به ترک یکدیگر شده باشید. معمولا تمام ارتباط‌ها با مشکلاتی مواجه می‌شوند و تمام زوج‌ها با هم جروبحث می‌کنند، از همدیگر آزرده می‌شوند و گاه حتی بدون اینکه بخواهند یکدیگر را ناراحت می‌کنند و از هم دلگیر می‌شوند ولی بیشتر ازدواج‌ها ادامه پیدا می‌کنند. تفاوت میان آنهایی که از پس مسائل برمی‌آیند و ارتباط‌هایی که به جدایی منجر می‌شوند در میزان متناسب و هماهنگ بودن خواست‌ها و تمایلات بین افراد است.

تمام زوج‌ها به دلایلی با هم تناسب و نقاط مشترکی دارند مانند سرگرمی‌های مشترک، علایق مشترک، معیار و ارزش‌های مشترک و... البته این تناسبات ممکن است در رابطه یک زوج باقی بماند یا به تدریج به دلایل گوناگون تغییر کند. ولی نقاط مشترک به تمام پیوندهای از هم پاشیده، به هم خوردن تناسب یکی از طرفین یا هر دو است و اینکه 2 نفر دیگر نمی‌توانند در کنار هم احساس خوبی داشته باشند و در مواردی مشترک با هم به توافق برسند.

شناخت

هماهنگی و تناسب‌های موجود در ارتباط، در نخستین دیدارها شکل می‌گیرند؛ هنگامی که بایک نگاه قلبمان تندتر می‌زند، دستمان می‌لرزد و دهانمان خشک می‌شود و به فکر فرو می‌رویم که آیا این زن یا مرد می‌تواند همان فردی باشد که به او نیاز داریم و اگر این هماهنگی‌ها بین ما وجود داشته باشد و اخلاق و ویژگی‌های ما با هم جور در بیایند، ارتباط ما کم‌کم شکل می‌گیرد و با گذشت زمان، شناخت ما از هم بیشتر می‌شود. البته در این زمان اگر هم اختلافاتی بین ما به وجود بیاید زیاد برایمان مهم نیست؛ در صورتی که همین مسائل در آینده ممکن است بسیار دردسرساز شوند! در واقع هر زوجی تناسبات و تفاهمات اولیه خودشان را دارند که حداقل برای مدتی، موثر واقع می‌شوند. برخی از آنها سال‌ها زندگی می‌کنند و کمتر چیزی سد راهشان می‌شود و برخی دیگر با کوچک‌ترین مشکلی از یکدیگر می‌رنجند و چه بسا به جدایی نیز می‌اندیشند. در هر صورت هر زوجی ناچار به پذیرش این واقعیت است که هم زندگی و هم مردم تغییر می‌کنند و وقتی این تغییرات صورت می‌گیرند آنها هم باید پایه‌ها و اساس ارتباط خود را از نو بررسی و ارزیابی کنند و در مورد بسیاری از مسائل دوباره با هم به توافق برسند.

تغییرات

اندکی با خود بیندیشید! کدام یک از شما دقیقا همان کسی هستید که در برخورد اول با همسرتان بوده‌اید؟ علاوه بر اندک چین‌ و چروکی بر پیشانی یا افزایش وزن و تغییر ذائقه، بیشتر ما نسبت به مسائل پیرامون خود نیز آگاه‌تر، عاقل‌تر و با تجربه‌تر شد‌ه‌ایم و چه بسا دیدمان نیز نسبت به بسیاری از موضوعات تغییر کرده و چه بسا همین تغییر باعث بروز تغییراتی نیز در رابطه‌مان خواهد شد.

تجربیات زندگی- خوب یا بد- تاثیر خود را بر ما می‌گذارند. شاید با تغییر شغل، گذشت زمان و افزایش سن، احساس شما نسبت به خودتان یا طرف مقابلتان عوض شود یا وقتی صاحب فرزند می‌شوید، جنبه‌های دیگری از شخصیت خود را کشف کنید که پیش‌تر از آنها شناختی نداشتید. با گذشت زمان، روابط ما نیز تغییر می‌کنند تا با افکار،‌احساسات و موقعیت‌های جدیدمان هماهنگ شوند.
تغییر در علایق و خواسته‌های ما اغلب آهسته و به تدریج به وجود می‌آیند اما کم‌کم به بحث‌های همیشگی درباره چیزهایی به ظاهر نامربوط کشیده می‌شوند. معمولا پشت بیشتر بحث‌های مربوط به پول، کارمنزل، بچه‌ها، دوستان و... نیازهای مهم‌تری قراردارند که اغلب به آنها توجه نمی‌شود؛ نیازهایی که فکر می‌کرده‌اید قبلا در موردشان توافق کرده‌اید و ممکن است یک بحران ناگهانی در زندگی بعضی زوج‌ها این روند را سرعت ببخشد.

برای بعضی از زوج‌ها پذیرش تغییرات خیلی سخت است اما بعضی افراد هم از قبل تغییرات را پیش‌بینی می‌کنند بنابراین می‌توانند با آنها کنار بیایند. درواقع ناتوانی در پذیرش تغییر به یکی از این دو نتیجه می‌انجامد، یا شما همچنان به بحث‌های همیشگی خود ادامه می‌دهید که اغلب به هیچ نتیجه‌ای هم نمی‌رسید یا فاصله شما از یکدیگر بیشتر و بیشتر می‌شود که در بسیاری از موارد این فاصله منجر به جدایی خواهد شد. البته مرور روابط گذشته به شما کمک می‌کند که بفهمید مشکلات و اختلاف‌نظرها از چه زمان در زندگی شما به وجود آمدند، سعی کنید در مورد تغییراتی که پس از ملاقات‌های اولیه در شما و طرف مقابلتان پدید آمده خوب فکر کنید و ببینید این تغییرات چگونه باعث قطع رابطه شده‌اند.

غلبه بر اندوه و ترس

بسیاری از مردم پس از جدایی، احساسی از غم و ترس را تجربه می‌کنند که هر دو می‌توانند آزاردهنده و مخرب باشند و در واقع واکنش‌هایی طبیعی در برابر ازدست دادن یا جدایی از کسی است که دوستش داریم و قطع رابطه یکی از سخت‌ترین تجربه‌های زندگی است. حتی اگر این قطع ارتباط به خواست طرف مقابلتان نباشد و خودمان هم خواهان این جدایی باشیم، باز هم نوعی فقدان محسوب می‌شود که آزاردهنده خواهد بود.اگر رابطه شما مدتی طولانی ادامه داشته است، شاید احساس کنید که بخشی از هویت خود را از دست داده‌اید و نقش خودتان را به عنوان یک زن، شوهر، دوست یا... از دست داده‌اید. در بسیاری از افراد، حس مهم امنیت و همراه با آن احساس اعتماد به نفس و خودباوری نیز از بین می‌رود. وقتی رابطه‌ای قطع می‌شود، بسیاری از مردم احساس می‌کنند که هم دنیای درونی و هم دنیای بیرونی‌شان ویران شده و فرو ریخته است.

برخوردهای متفاوت

جریان جدایی بسیار مهم است و نقش زیادی در زندگی ما دارد. بنابراین باید دید چگونه می‌توان با قطع ارتباط کنار آمد و زمان بهبود شرایط چقدر طول می‌کشد. البته جواب این سؤال با توجه به شرایط افراد بسیار متفاوت است. اما در کل می‌توان گفت هر چه دوره زندگی مشترک کوتاه‌تر باشد، آسان‌تر می‌توان خود را از بند مسئولیت‌ها آزاد کرد. اما این به آن معنا نیست که قطع هر ارتباط کوتاهی بسیار آسان باشد؛ شاید در بسیاری از موارد پایان رابطه‌ای کوتاه‌مدت نیز بسیار سخت و دردناک باشد.

روند بهبود نیز در صورتی می‌تواند سریع‌تر طی شود که شناخت و آگاهی کافی نسبت به مشکلات وجود داشته باشد. همچنین نباید انتظار داشت که بتوان خیلی زود به شرایط عادی برگشت؛ بنابراین داشتن صبر و حوصله و گذشت زمان در این میان بسیار مهم است. در واقع زمان، مرهم قدرتمندی است و در مواردی می‌توان به آن شتاب بیشتری بخشید. در اینجا راه‌هایی پیشنهاد شده که در کاهش یا پایان‌بخشیدن اندوه مؤثر هستند.

از لحاظ جسمی و ذهنی کاملا مراقب خودتان باشید. منظم و سالم غذا بخورید و مرتب ورزش کنید. داشتن احساس خمودگی، کسالت و اندوه فراوان به همراه کز کردن در خانه و فرو رفتن در افکار منفی، مدت زمان ناراحتی شما را طولانی‌تر می‌کند و اجازه نمی‌دهد بتوانید با خودتان روبه‌رو شوید و شرایط موجود را بپذیرید.

از مشکلات فرار نکنید، درباره مشکلات خود با افراد معتمد و دوستانتان حرف بزنید و آنچه در دل دارید بر زبان بیاورید، نگذارید مشکل جدایی باعث شود خود را از همه کس دور کنید. صحبت کردن با یک دوست مورد اعتماد یا یکی از اعضای خانواده، شما را از تنهایی و انزوا رها می‌کند. شاید بهتر باشد با افرادی که شرایطی مشابه شما داشته‌اند حرف بزنید و از تجارب آنها استفاده کنید. بدترین چیز این است که فکر کنید مشکلات جدایی و ناراحتی‌های ناشی از آن تنها مخصوص شماست و شما تنها کسی هستید که این درد را تحمل می‌کنید!

زنده نگه‌داشتن خاطرات می‌تواند شما را کمک کند تا بهتر بتوانید طرف مقابلتان را ببخشید. با توجه به نوع شناختی که از خود دارید سعی کنید خاطرات خوب گذشته‌تان را زنده نگه‌دارید. اما اگر رجوع به خاطرات آزارتان می‌دهد، آنها را رها کنید ولی فراموش نکنید هر قدر هم طرف مقابلتان شما را آزرده خاطر کرده، زمانی دوست نزدیک شما بوده و چه بسا بهترین خاطرات شما متعلق به دورانی است که در کنار او بوده‌اید. پس مجبور نیستید زمانی از گذشته خود را برای همیشه از ذهنتان خارج کنید. اما اگر اتفاقی شما را ناراحت می‌کند، مثل شنیدن یک آهنگ یا دیدن یک عکس، سراغ‌شان نروید و سعی کنید به جای ناراحت کردن خود فقط به خاطرات خوش فکر کنید.

اگر دوست دارید، گریه کنید! در زندگی همه ما روزهایی وجود دارند که فقط دلمان می‌خواهد بنشینیم و راحت گریه کنیم. این اصلا اشکالی ندارد. شما نیاز دارید احساسات واقعی خود را بروز دهید. وقتی هم که عصبانی هستید، خشم خود را ابراز کنید. اگر احساسات تندتان را در خودتان بریزید، اوضاع را بدتر می‌کنید و مانع پیشرفت خود می‌شوید.

به آینده روشنی بیندیشید. گاهی اوقات همه چیز به نظر غیرقابل تحمل و بد می‌رسد اما واقعا اگر فکر می‌کنید که اوضاع بیشتر بد خواهد بود، سعی کنید به چیزهایی فکر کنید که دوست دارید انجام دهید. به زمانی فکر کنید که از این مشکل فارغ شد‌ه‌اید. این کار، آغاز اندیشیدن به طریقی مثبت و خوش‌بینانه است.

خودتان را آرام کنید و استراحت داشته باشید. استراحت به بدن شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید خود را از تنش و اضطراب رها کنید. می‌توانید سراغ کارهایی بروید که سال‌هاست قصد انجام آنها را داشته‌اید؛ کتاب بخوانید، فیلم ببینید، پیاده‌روی کنید و با دوستان خوبتان وقت بگذرانید. ثبت‌نام در یک رشته ورزشی هم بسیار سودمند است.

در واقع اگر تصمیم بگیرید خشم، ناراحتی و ترس را از خود دور کنید، احساس رهایی و آزادی می‌کنید. این کار انرژی شما را بیشتر می‌کند و بدین ترتیب از حالت خمودگی و کسالت درمی‌آیید.

«نه!» واژه‌ای که می‌گویند بد نیست آدم گاهی سر زبانش باشد. همه‌مان شنیده‌ایم آدم‌هایی که «نه» گفتن برایشان سخت است، خیلی جاها سرشان کلاه می‌رود؛ برای همین است که خیلی‌ها، مدام به مردم توصیه می‌کنند که مهارت «نه» گفتن را یاد بگیرید و این کلمه را هم در زندگی‌تان راه دهید و گاهی برای یاد گرفتن آن با خود تمرین کنید.

در این میان متخصصان وارد کار شده‌اند و تعداد زیادی تکنیک و روش با نام‌هایی از قبیل «چگونه نه گفتن را بیاموزیم» ،«هفت راه آسان برای نه گفتن» و «ده فرمان نه گفتن» و الی آخر را از بغل این کلمه دو حرفی ساده درآورده‌اند! اما چه وقت و کجا «نه»؟ و چگونه «نه»‌ای بگوییم؟

دکتر شریعتی در کتاب «تشیع علوی و تشیع صفوی» به یک نمونه «نه» خوب اشاره می‌کند:
«اسلام دینی بود که با «نه» محمد(ص) در تاریخ انسان پدید آمد. «نه»‌ای که شعار توحید با آن آغاز می‌شود؛ شعاری که اسلام در برابر شرک- مذهب اشرافیت و مصلحت- با آن آغاز شد. و تشیع، اسلامی بود که با «نه» علی بزرگ در تاریخ اسلام چهره خود را مشخص کرد و نیز جهت خود را... . و تشیع عصیانی علیه تاریخ بود؛ تاریخی که به‌نام قرآن، مسیر جاهلیت کسری و قیصر را دنبال می‌کرد و به نام سنت، پیش از همه، پروردگان خانه قرآن و سنت را قربانی می‌ساخت».

«قولوا لا اله الا‌الله تفلحوا»؛ این نخستین سخن پیغمبر خاتم با مردم بود. چیزی که پیامبران آسمانی قبل از ایشان هم به مردم می‌گفتند، همین بود. خدایی غیراز‌الله «نه». دیگر گفتن ندارد، خودتان نگاه کنید این کلمه چقدر کارایی دارد. آدم اگر کی و کجا و چگونه و به چه چیز گفتنش را بداند، تا حد زیادی به صراط مستقیم نزدیک شده است!

«نه» داریم تا «نه»!

راننده جوان با وجود چند خانم و آقا در تاکسی، یک آهنگ مبتذل گذاشته و خودش هم کم مانده دست به کار حرکات موزون شود؛ فکر می‌کنیم زشت است اگر تذکر ملایمی بدهیم و خواهش کنیم دست‌کم تا ما در آن تاکسی هستیم، حق مسافر بودنمان را رعایت کند.

با هم محفلان دور هم نشسته‌ایم و تعارف می‌زنند که بیا دودی بگیر! می‌بینیم زشت است انرژی منفی صادر کنیم و «نه» بیاوریم!

برایمان زبان می‌ریزند و رشوه‌ای به‌عنوان شیرینی بهمان پیشنهاد می‌کنند؛ دودوتا چهارتایی می‌کنیم و می‌بینیم بد است دستشان را رد کنیم!
خلاصه، از این قبیل شاهکارها و جسارت‌های ستودنی، بعضی‌هامان زیاد داریم!
کی می‌گوییم «نه»؟
یک نفر خواهش می‌کند که در خیابان زباله نریزیم؛ هنوز لبخند روی لب‌هایش هست که با نگاهمان بنده خدا را از حرفی که زده، پشیمان می‌کنیم!

یک بزرگ‌تر اشتباهی می‌کند و با زبان نرم، پندی، نکته‌ای و تذکری می‌دهد. اما چنان بُراق می‌شویم که آرزو می‌کند کاش زمان به 2دقیقه قبل که هنوز خطابه‌‌اش را ایراد نکرده بود، برمی‌گشت.

امر به معروف و نهی از منکر را هم که دیگر نگو! اگر دوستی بخواهد نظری راجع به مسائل ما دهد و نکته‌ای یادآور شود، پایش را از گلیمش بیرون گذاشته و حد خودش را نفهمیده است و از این پس روی دوستی‌اش، قلم بطلان می‌کشیم و پرونده‌‌اش را می‌بندیم و می‌فرستیم بایگانی! فقط بدون توجه به این سخن پیغمبر اکرم(ص) که می‌فرمایند: «بهترین دوست من آن کس است که عیب‌های من را به من هدیه دهد». در جایی دیگر هم فرموده‌اند: «امت من تا زمانی که امر به معروف و نهی از منکر کنند، در خیر و سلامتی‌اند».

خداوند هم در سوره العصر فرموده است: «سوگند به عصر، که هر آینه آدمی در زیانکاری است؛ مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کردند و یکدیگر را به حق سفارش، وبه صبر توصیه کردند». و تنها این آیه نیست، آیه‌های دیگری هم وجود دارد که از امر به معروف و نهی از منکر به‌عنوان کار پسندیده‌ای یاد کرده‌اند. این ماییم که باید در سبک زندگی‌مان و شناختن دوست و دشمن روش نویی در پیش گیریم. شاید اگر دقیق‌تر نگاه کنیم، دریابیم آن کسی که به مسائل ما بی‌اعتناست و وضع ما در دنیا و آخرت برایش اهمیتی ندارد، دوست نیست. دوست آن است که هر اتفاقی که برای ما می‌افتد، نگرانمان می‌شود و همیشه به ما راه‌های مختلف را برای اتخاذ اهداف درست و پیشرفتمان در تحقق آنها پیشنهاد می‌کند.

اگر اینطور فکر کنیم، شاید دیگر این نشود که امر به معروف و نهی از منکر در جامعه مغفول بماند و با زدن مارک «دخالت» و «نصیحت» به کلی آن را رد کنیم.

دکتر برجعلی بر این باور است که علت رویکردهای منفی در مقابل امر به معروف و نهی از منکر را باید در شیوه تذکر دادن جست‌وجو کرد. تغییر در روش‌های دعوت ما، باعث تغییر در نوع واکنش مخاطب می‌شود.

به‌نظر این روانشناس گاهی شیوه‌های اصلاحی، زمخت و زورگویانه یا تحکمی است و حالت قضاوتگرانه دارد. همچنین زیر سؤال بردن هویت افراد، باعث واکنش آنها می‌شود، در حالی که نصیحت باید به شیوه نرم ابراز شود؛ کار فرهنگی باید به شیوه فرهنگی انجام شود.

خانمی تعریف می‌کرد: یک‌بار که خانمی از موضع قدرت به من نگاه کرد و ایرادی گرفت، به من برخورد. چون احساس کردم می‌خواهد رأی خود را به من تحمیل کند. همچنین خانمی دیگر که معلم سابق نهضت سوادآموزی است، تعریف می‌کرد: یک روز با لحن آرام از یکی از شاگردانم انتقادی کردم. یادم هست که او بعد از کلاس به من گفت به این دلیل که در میان جمع اشکال او را گرفتم و او باعث خنده بچه‌های کلاس شده، خیلی خجالت کشیده است.

عزت‌نفس، کلید مشکل‌گشا!

کاش به بچه‌هایمان زودتر «نه» گفتن را یاد دهیم. کاش از همان سنین 5 - 4 سالگی که می‌گویند سن «نه گفتن» است، به آنها بیاموزیم که به چه چیز «نه» بگویند و به چه چیز «آری».

از همان روزهایی که خوراکی‌شان را محکم می‌چسبند و هرچه بچه‌های دیگر به خوراکی نگاه می‌کنند و آب دهان قورت می‌دهند، محض رضای خدا یک تعارف خشک و خالی هم نمی‌زنند، به آنها یاد دهیم که الان وقت «نه» گفتن نیست و باید خوراکی‌ات را با آنها که ندارند تقسیم کنی. یا آن موقعی که به وسایل دیگران بدون اجازه دست می‌زنند، کاش به آنها یاد دهیم که الان وقت «نه» گفتن به‌خودشان است.

دکتر برجعلی معتقد است: برای اینکه یک کودک تشخیص دهد چه موقع بهتر است «نه» بگوید، باید اعتماد به نفس و عزت نفس او را بالا ببریم. باید حس مسئولیت‌پذیری را در او تقویت کنیم. چگونه؟ با بخشیدن آزادی و استقلال به کودک؛ البته به تناسب سن او. بزرگ‌ترها باید باور کنند که کودکشان ظرفیت این را دارد که منهای آنها، از پس کارها برآید. سیستم کنترلی در خانواده نباید دخالت‌های بی‌جا بکند. باید حریم خصوصی کودک را به رسمیت بشناسد. اگر والدین به‌صورت مهارگرانه برخورد کنند، شخصیت کودک شکل نمی‌گیرد و نمی‌تواند خوب و بد را بدون وابستگی به دیگران تشخیص دهد.

همچنین تربیت قرنطینه، فرصت تجربه را از کودک می‌گیرد و اجازه نمی‌دهد او آزمون و خطا داشته باشد. از طرفی آزاد گذاشتن بیش از حد کودک هم درست نیست چون به‌عنوان مثال یکی از پیامدهای آن، به خطر افتادن امنیت کودک خواهد بود؛ نه محدودیت و نه رها کردن بی‌حساب.

ایجاد تعادل بین اینها، باعث شکل‌گیری تربیتی مناسب خواهد شد. به این ترتیب کودک توانایی «نه» گفتن را به تناسب اقتضائات کسب می‌کند.

اگر از کودکی این مهارت را به بچه‌هامان بیاموزیم، شاید ملکه ذهن‌شان شود و تا زمانی که بزرگ‌تر می‌شوند و تا عمر دارند، آویزه گوششان. در تصمیم‌گیری‌های‌شان هم درست‌تر عمل می‌کنند و در این بازار هزار دالان، سود و فایده بیشتری برای انتخاب راه درست و سرگردان‌نشدنشان در زندگی می‌برند.

اخلاق امام حسن مجتبی(ع)

مرحوم شیخ صدوق در کتاب امالى به سند خود از امام صادق(ع)روایت کرده که آن حضرت فرمود:
حسن بن على(ع)عابدترین مردم زمان خود و زاهدترین آنها و برترین آنها بود، و چنان بود که وقتى حج‏به جاى مى‏آورد، پیاده به حج مى‏رفت و گاهى نیز پاى برهنه راه مى‏رفت. (1)

و چنان بود که وقتى یاد مرگ مى‏کرد مى‏گریست، و چون یاد قبر مى‏کرد مى‏گریست، و چون از قیامت و بعث و نشور یاد مى‏کرد مى‏گریست، و چون متذکر عبور و گذشت از صراط-در قیامت-مى‏شد مى‏گریست.
و هر گاه به یاد توقف در پیشگاه خداى تعالى در محشر مى‏افتاد، فریادى مى‏زد و روى زمین مى‏افتاد...
و چون به نماز مى‏ایستاد بندهاى بدنش مى‏لرزید، و چون نام بهشت و جهنم نزد او برده مى‏شد مضطرب و نگران مى‏شد و از خداى تعالى رسیدن به بهشت و دورى از جهنم را درخواست مى‏کرد...و هر گاه در وقت‏خواندن قرآن به جمله‏«یا ایها الذین آمنوا»مى‏رسید مى‏گفت: «لبیک اللهم لبیک‏»...
و پیوسته در هر حالى که کسى آن حضرت را مى‏دید به ذکر خدا مشغول بود، و از همه مردم راستگوتر، و در نطق و بیان از همه کس فصیحتر بود... (2)
و مرحوم ابن شهرآشوب در کتاب مناقب از کتاب محمد بن اسحاق روایت کرده که گوید:
«ما بلغ احد من الشرف بعد رسول الله(ص)ما بلغ الحسن‏»(احدى پس از رسول خدا(ص)در شرافت مقام به حسن بن على(ع)نرسید.)
و سپس مى‏گوید: رسم چنان بود که براى آن حضرت بر در خانه‏اش فرش مى‏گستراندند، و چون امام(ع)مى‏آمد و روى آن فرش مى‏نشست، راه بسته مى‏شد و بند مى‏آمد، زیرا کسى از آنجا نمى‏گذشت جز آنکه به خاطر جلالت مقام آن حضرت مى‏ایستاد و جلو نمى‏رفت، و هنگامى که امام(ع)از ماجرا مطلع مى‏شد برمى‏خاست و داخل خانه مى‏شد و مردم هم مى‏رفتند و راه باز مى‏شد...
و دنبال این حدیث، راوى گوید:
«و لقد رایته فى طریق مکه ماشیا فما من خلق الله احد رآه الا نزل و مشى حتى رایت‏سعد بن ابى وقاص یمشى‏» (3)
(من آن حضرت را در راه مکه پیاده مشاهده کردم و هیچ یک از خلق خدا نبود که او را مشاهده کند جز آنکه پیاده مى‏شد و پیاده مى‏رفت تا آنجا که سعد بن ابى وقاص را دیدم(به احترام آن حضرت)پیاده مى‏رفت.)و از روضه الواعظین فتال نیشابورى روایت کرده که گوید:
«ان الحسن بن على کان اذا توضا ارتعدت مفاصله و اصفر لونه، فقیل له فى ذلک فقال: حق على کل من وقف بین یدى رب العرش ان یصفر لونه و ترتعد مفاصله، و کان علیه السلام اذا بلغ باب المسجد رفع راسه و یقول: الهى ضیفک ببابک یا محسن قد اتاک المسى‏ء فتجاوز عن قبیح ما عندى بجمیل ما عندک یا کریم...»
(حسن بن على(ع)چنان بود که چون وضو مى‏گرفت‏بندهاى استخوانش به هم مى‏خورد و رنگش زرد مى‏گشت، و چون سببش را پرسیدند فرمود: هر کس که در پیشگاه پروردگار بزرگ مى‏ایستد باید این گونه باشد که بندهایش به هم بخورد و رنگش زرد شود.و چون بر در مسجد مى‏رسید، سرش را بلند کرده و مى‏گفت:
خدایا میهمانت‏بر در خانه توست، اى نیکوکار!بدکار به درب خانه‏ات آمده، پس از زشتیهایى که نزد من است‏به خوبى‏هایى که نزد تو است درگذر، اى بزرگوار!)
و از کتاب فائق زمخشرى روایت کرده که گوید: رسم امام حسن(ع)چنان بود که چون از نماز صبح فارغ مى‏شد با کسى سخن نمى‏گفت تا آفتاب طلوع کند...
و آن حضرت بیست و پنج‏بار پیاده حج‏به جاى آورد...
و اموال خود را دو بار با خدا تقسیم کرد...(یعنى نصف آن را در راه خدا به فقرا داد...) (4) و از حلیه الاولیاء ابى نعیم نقل کرده که به سندش از امام باقر(ع)روایت نموده که فرمود:
«قال الحسن: انى لاستحیى من ربى ان القاه و لم امش الى بیته فمشى عشرین مره من المدینه على رجلیه.و فى کتابه بالاسناد عن شهاب بن عامر: ان الحسن بن على(ع) قاسم الله تعالى ماله مرتین حتى تصدق بفرد نعله، .و فى کتابه بالاسناد عن ابى نجیح ان الحسن بن على(ع)حج ماشیا و قسم ماله نصفین.و فى کتابه بالاسناد عن على بن جذعان قال: خرج الحسن بن على من ماله مرتین و قاسم الله ماله ثلاث مرات حتى ان کان لیعطى نعلا و یمسک نعلا و یعطى خفا و یمسک خفا.
و روى عبد الله بن عمر عن ابن عباس قال: لما اصیب معاویه قال: ما آسى على شى‏ء الا على ان احج ماشیا، و لقد حج الحسن بن على خمسا و عشرین حجه ماشیا و ان النجایب لتقاد معه و قد قاسم الله ماله مرتین حتى ان کان لیعطى النعل و یمسک النعل و یعطى الخف و یمسک الخف‏».
(من از خدا شرم دارم که دیدارش کنم و پیاده به خانه‏اش نرفته باشم.و به همین خاطر بیست‏بار پیاده از مدینه به حج رفت.
و به سند خود از شهاب بن عامر روایت کرده که حسن بن على(ع)دو بار همه مالش را با خدا تقسیم کرده و دو نصف کرد، حتى نعلین خود را...
و به سند خود از على بن جذعان روایت کرده که گوید: حسن بن على(ع)دو بار همه مال خود را در راه خدا داد و سه بار هم تقسیم کرد، نصف براى خود و نصف را در راه خدا داد. ..)