نگاهى به آموزه‏ هاى تربیتى در زندگى حضرت خدیجه علیهاالسلام

حضرت خدیجه همسر گرامى رسول اکرم صلى الله علیه و آله، 68 سال پیش از هجرت نبوى صلى الله علیه و آله در شهر مکه به دنیا آمد. پدر وى خویلد بن اسد و مادرش فاطمه دختر زائدة بن اصم مى‏باشد. او در چهل سالگى با حضرت محمد صلى الله علیه و آله که 25 سال از عمر شریفش را سپرى کرده بود ازدواج نمود. بنابر قول مشهور ثمره ازدواج خدیجه شش فرزند به نام‏هاى قاسم، عبدالله، رقیه، زینب، ام‏کلثوم و فاطمه علیهاالسلام بود. قبل از اسلام وى به خاطر دارا بودن صفات پسندیده و فضائل اخلاقى و پاکدامنى، «طاهره‏» لقب گرفت. ثروت خدیجه در میان اهل مکه بى‏نظیر بود و اهالى مکه با اموال وى به صورت مضاربه‏اى تجارت مى‏کردند. خدیجه پس از ازدواج با پیامبر همه آن ثروت را در اختیار حضرت رسول نهاد و بدین ترتیب از جنبه اقتصادى، دین اسلام را تقویت نموده و در گسترش آن نهایت تلاش خود را به جاى آورد .

مقام او در نزد پیامبر اکرم به حدى بود که در مدت 25 سال زندگى مشترک با این بانوى با عظمت، آن حضرت به خاطر تکریم وى با هیچ زنى ازدواج نکرد و بهترین دوران جوانى خویش را به وى بخشید. بعد از رحلت ‏حضرت خدیجه، رسول اکرم همیشه به یاد محبت‏ها و تلاش‏هاى او بود. بنابر برخى اقوال خدیجه قبل از ازدواج با پیامبر اکرم با دو نفر دیگر به نام‏هاى «ابو هالة بن زراره تمیمى‏» و «عتیق بن عائذ مخزومى‏» نیز ازدواج کرده بود. این یاور با وفاى رسالت‏ بعد از 25 سال زندگى در کنار حضرت خاتم الانبیاء صلى الله علیه و آله در دهمین سال بعثت در 65 سالگى و در دهم ماه رمضان چشم از جهان فرو بست و قلب رسول خدا صلى الله علیه و آله و مسلمانان را داغدار نمود .

پیامبر اکرم پیکر پاک او را در حجون با دست‏هاى خویش به قبر گذاشت و از شدت حزن و اندوه سال وفات او را که با فاصله اندکى از رحلت ابوطالب علیه السلام رخ داده بود، عام الحزن (سال اندوه) نامید. امیرالمؤمنین على علیه السلام به پاس خدمات آن دو بزرگوار به جهان اسلام اشعارى جانسوز سروده و در بخشى از آن حزن و ماتم قلبى خویش را بیان داشته است:

اعینى جودا بارک الله فیکما                                                          على هالکین لا ترى لهما مثلا

على سید البطحاء وابن رئیسها                                                   و سیدة النسوان اول من صلى

مهذبة قد طیب الله خیمها                                                           مبارکة والله ساق لها الفضلا

فبت اقاسى منهما الهم والثکلا                                                 مصابهما ادجى الى الجو والهواء (1)

«اى چشمان من! احسنت ‏بر شما، [اشک بریزید] در فراق آن دو بزرگوارى که نظیر ندارند. بر سرور سرزمین بطحاء و فرزند رئیس آن و بر بانوى بانوان که نخستین نمازگزار بود. (آن بانوى) پاکدامنى که خداوند خصلت‏هاى او را پاکیزه کرده است. (بانوى) مبارکى که خداوند برترى را به سوى او رانده است .

مصیبت این دو عزیز فضا را بر من تیره و تار ساخته و [از این پس] شب‏ها را در اندوه و حزن این دو سر مى‏کنم.»

در این نوشتار بر آن شدیم که نقش این بانوى خجسته را در گسترش آموزه‏هاى مکتب تربیتى اسلام مورد توجه قرار داده و مواردى قابل توجه از آن را به خوانندگان گرامى تقدیم داریم. به امید این که بتوانیم از این شخصیت‏ برجسته و بانوى نمونه در جهان اسلام درس‏ها آموخته و با شناخت فضائل و مناقب آن بزرگوار، از او به عنوان اسوه و الگوى تربیتى پیروى کنیم .

1- فضائل اخلاقى و علمى

مطالعه تاریخ زندگى حضرت خدیجه علیهاالسلام نشان مى‏دهد که او هم در دوران جاهلیت و هم بعد از بعثت ‏خاتم الانبیاء داراى فضائل اخلاقى و کمالات معنوى بوده است. او در جامعه خود به عنوان یک الگوى زن برتر، تاثیر بسزایى در گسترش صفات نیک انسانى داشته است. سخاوت، کرامت، ایثار و فداکارى، عفت و پاکدامنى، دوراندیشى و درایت و توجه به مستمندان، عطوفت و مهربانى و صبر و استقامت، از جمله فضیلت‏هاى پسندیده ایست که صفحات تاریخ این زن نمونه را نشان مى‏دهد .

به همین جهت آن بانوى یگانه در میان زنان رسول خدا شرایط هم کفو بودن را احراز نمود و یک همتاى واقعى براى حضرت محمد صلى الله علیه و آله بود. عدم ازدواج مجدد پیامبر اکرم در زمان حیات خدیجه کبرى علیهاالسلام نشانگر جاذبه‏هاى معنوى و فضائل اخلاقى بى‏شمار در وجود آن حضرت است، که بدون تردید برخوردارى از آن صفات نقش مهم و اساسى در زندگى رسول خدا داشته است. به همین جهت پیامبر این بانوى تربیت‏یافته را از برترین زنان بهشتى شمرده و مى‏فرماید: «افضل نساء اهل الجنة خدیجة بنت ‏خویلد و فاطمة بنت محمد و مریم بنت عمران و آسیة بنت مزاحم امراة فرعون (2)؛ بهترین زنان اهل بهشت عبارتند از: خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمد و مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم [یعنى] زن فرعون.»

وفادارى این بانوى آسمانى در راه رسیدن به اهداف والاى همسر خویش، مورد توجه سیره‏نویسان و محققان قرار گرفته است. او از اولین لحظات بعثت، به رسول خدا ایمان آورد و تا آخرین لحظات بر ایمان خود پاى فشرد و لحظه‏اى شک و تردید به دل راه نداد .

گذشته از فضائل اخلاقى، او از کمالات علمى نیز برخوردار بود. تاریخ گواهى مى‏دهد که خدیجه در مورد دانش عصر خود اطلاعات فراوانى داشت و از کتاب‏هاى آسمانى آگاه و از نظر عقل و درایت و زیرکى بر تمام زنان حتى بسیارى از مردان معاصر برترى داشت. بنابراین او داراى تمام کمالات و امتیازهایى بود که یک زن مى‏تواند داشته باشد .

با توجه به نکات یاد شده، خدیجه به عنوان اولین بانوى مسلمان در ترویج فرهنگ اسلامى و الگوهاى یک زن مسلمان و با کمال، نقش والاى خود را ایفا کرده است و بانوان بسیارى از تربیت عملى وى درس‏ها آموخته‏اند. اهمیت فضائل اخلاقى و کمالات انسانى در وجود این بانوى با فضیلت آنگاه به اوج خود مى‏رسد که نگاهى به وضع زن در ایام جاهلیت و قبل از بعثت پیامبر اکرم بیندازیم .

زن در آن روز نه تنها از حقوق خود محروم بود و با رقت آورترین وضع زندگى مى‏کرد، بلکه به عنوان مایه ننگ و عار و موجودى شوم زنده به گور مى‏شد. خدیجه در چنین عصرى اثبات نمود که یک زن نه تنها حق حیات دارد و باید حقوق مسلم خود را طلب نماید، بلکه مى‏تواند با اعمال شایسته و تلاش و کوشش، به مرحله‏اى برسد که خداوند متعال به او سلام برساند؛ همچنان که امام باقر علیه السلام از پیامبر اکرم نقل مى‏کند: شبى که در معراج بودم، به هنگام بازگشت از سفر معراج به جبرئیل گفتم: اى جبرئیل! آیا خواسته‏اى از من دارى؟ گفت: خواهش من این است که از طرف خداوند و من، به خدیجه سلام برسانى. (3)

2- پرورش فرزندان صالح

بدون تردید، مادر به عنوان مؤثرترین عامل محیطى و وراثتى در پرورش و رشد شخصیت کودک نقش به سزایى دارد. حضرت خدیجه علاوه بر این که به نص قرآن مادر روحانى همه مؤمنین است، به عنوان مادرى شایسته و با ایمان در دامن خویش، فرزندان نیک و صالحى براى رسول‏ خدا تربیت نمود. وى شش فرزند براى پیامبر به دنیا آورد و در دامن پر مهر خویش پرورش داد که در میان آن‏ها حضرت فاطمه علیهاالسلام از رتبه خاصى برخوردار است. دخترى که رهبرى اسلام بعد از پیامبر اکرم و حضرت على علیه السلام از نسل او پدید آمد و ادامه یافت .

این دختر با مادرش آنچنان ارتباط تنگاتنگ داشت که هنگام رحلت‏ حضرت خدیجه، فاطمه علیهاالسلام که در حدود پنج‏ سال داشت‏ شدیدا بى‏تابى مى‏کرد و به دور پدر بزرگوارش مى‏چرخید و مى‏گفت: « پدر جان! مادرم کجاست؟» حضرت جبرئیل نازل شد و فرمود: یا رسول‏ الله! خداوند مى‏فرماید: سلام ما را به فاطمه برسان و به او اطلاع بده که مادرش خدیجه در خانه‏هاى بهشتى با آسیه و مریم زندگى مى‏کند. (4)

این دختر پاکیزه، هنگام رحلت مادر وقتى احساس کرد که حضرت خدیجه شدیدا در فراق او و پدر ارجمندش ناراحت است و نگران تنهایى و بى‏یاورى حضرت محمد صلى الله علیه و آله مى‏باشد، به مادرش دلدارى داده و گفت: «یا اماه! لاتحزنى ولا ترهبى فان الله مع ابى (5)؛ مادر جان! اندوهگین و مضطرب نباش، زیرا خداوند یار و یاور پدرم مى‏باشد.»

امامان معصوم علیهم السلام نیز همیشه به وجود چنین مادرى افتخار مى‏کردند؛ همچنان که حضرت مجتبى علیه السلام هنگامى که با معاویه مناظره مى‏کرد، در مورد یکى از علل انحراف معاویه از محور حق و انحطاط اخلاقى وى و سعادت و خوشبختى خود به نقش مادر در تربیت افراد اشاره کرده و فرمود: معاویه! چون مادر تو «هند» و مادربزرگت «نثیله‏» مى‏باشد [و در دامن چنین زن پست و فرومایه‏اى پرورش یافته‏اى] این گونه اعمال زشت از تو سر مى‏زند و سعادت ما خانواده در اثر تربیت در دامن مادرانى پاک و پارسا همچون خدیجه علیهاالسلام و فاطمه علیهاالسلام مى‏باشد. (6)

امام حسین علیه السلام در روز عاشورا براى معرفى خویش و آگاه کردن دل‏هاى بیدار، به مادرش فاطمه علیهاالسلام و مادربزرگ شایسته و فداکارش حضرت خدیجه اشاره نموده و فرمود: « شما را به خدا قسم مى‏دهم! آیا مى‏دانید که مادر من «فاطمه زهرا» دختر محمد است؟! گفتند: آرى [ ... فرمود: ] شما را به خدا قسم مى‏دهم! آیا مى‏دانید که مادربزرگ من خدیجه دختر خویلد، نخستین زنى است که اسلام را پذیرفت؟! گفتند: آرى.» (7)

حضرت خدیجه علاوه بر این که در دامان پر مهر و عطوفت‏ خویش فرزندان پیامبر را پرورش داد، فرزندان شایسته‏اى را نیز قبل از ازدواج با پیامبر تربیت کرده بود که از جمله آن‏ها هند بن ابى هاله مى‏باشد . او (هند) در مدت سه شبانه روزى که پیامبر اکرم در هنگام هجرت در غار ثور مخفى شده بود، به همراه على علیه السلام دور از چشم مشرکان مکه محرمانه به پیامبر صلى الله علیه و آله آذوقه مى‏برد و برمى‏گشت. وى مردى بزرگوار، شریف، فصیح و محدث بود و از شوهر دیگر خدیجه به نام ابى هالة بن زرارة تمیمى متولد شده بود. (8)

هند پسر خدیجه همان کسى است که امام حسن علیه السلام به عنوان دایى خود از وى نام مى‏برد. وى اوصاف و شمایل رسول خدا را براى امام مجتبى علیه السلام توصیف مى‏کرد و بسیار مورد علاقه پیامبر اکرم بود. او بت‏هاى مشرکان را مى‏شکست (9) و در جنگ جمل در رکاب حضرت على علیه‌السلام به شهادت رسید. (10) و (11)

3- توجه به نیازهاى عاطفى و خواسته‏ هاى فرزندان

مهرورزى و محبت‏ به کودکان و رفع نیازهاى معنوى و عاطفى فرزندان، یکى دیگر از اصول تربیتى اسلام مى‏باشد. حضرت خدیجه به عنوان یک مادر دلسوز و مربى آگاه در این مورد حساسیت ویژه‏اى داشت . ماجراى زیر بیانگر این ویژگى حضرت خدیجه مى‏باشد .

در ایام بیمارى خدیجه که به مرگ وى انجامید، روزى اسماء بنت عمیس به عیادتش آمد، او خدیجه را گریان و ناراحت مشاهده کرد و به او دلدارى داده و گفت: تو از بهترین زنان عالم محسوب مى‏شوى، تو تمام اموالت را در راه خداوند بخشیدى، تو همسر رسول گرامى اسلام هستى و بارها تو را به بهشت‏ بشارت داده است. با این همه چرا گریان و نگران هستى؟

خدیجه علیهاالسلام فرمود: اسماء! من در فکر این هستم که دختر هنگام ازدواج نیاز به مادر دارد تا نگرانى‏ها و اسرارش را به مادر بگوید و خواسته‏هایش را به عنوان محرم اسرار مطرح نماید، فاطمه کوچک است، مى‏ترسم کسى نباشد که متکفل کارهاى وى در هنگام عروسى شود و برایش مادرى کند .

اسماء بنت عمیس گفت: اى بانوى من! نگران نباش من با تو عهد مى‏کنم که اگر تا آن موقع زنده ماندم به جاى تو براى فاطمه مادرى کنم و نیازهاى روحى و عاطفى وى را برطرف نمایم .

بعد از وفات خدیجه علیهاالسلام هنگامى که شب ازدواج حضرت فاطمه علیهاالسلام فرا رسید، پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: همه زن‏ها از اتاق عروس خارج شوند و کسى در آنجا باقى نماند. همه رفتند، اما پیامبر اکرم متوجه شد که هنوز اسماء بنت عمیس در اتاق باقى مانده است. فرمود: آیا نگفتم همه زنان بیرون روند؟ اسماء گفت: چرا یا رسول‏الله من شنیدم و قصد مخالفت ‏با فرمایش شما را نداشتم، ولى عهد من با خدیجه مرا بر آن داشت که در این‏جا بمانم؛ چون با خدیجه پیمان بسته‏ام که در چنین شبى براى فاطمه مادرى کنم. (12)

حضرت رسول اکرم با شنیدن این سخن به گریه در آمد و فرمود: تو را به خدا سوگند براى این کار ایستاده‏اى؟ اسماء عرض کرد: آرى. پیامبر دست ‏به دعا برداشته و براى اسماء بنت عمیس دعا کرد. (13)

همچنین حضرت خدیجه در مورد آینده دختر خردسال خویش خطاب به پیامبر اکرم دغدغه‏هایى را به این ترتیب بیان نمود: یا رسول‏الله! این دختر من - با اشاره به حضرت فاطمه علیهاالسلام - بعد از من غریب و تنها خواهد شد. مبادا کسى از زنان قریش او را آزار برساند، مبادا کسى به صورتش سیلى بزند، مبادا کسى صداى خود را بر روى او بلند کند، مبادا کسى با او رفتارى تند و خشن داشته باشد. (14)

4- رعایت آیین شوهردارى

یکى از برنامه‏هاى تربیتى اسلام، آموزش آیین شوهردارى به بانوان مى‏باشد . اگر به آمار اختلافات خانوادگى و طلاق و ناهنجارى‏هاى خانواده‏ها توجه شود، بخش قابل توجهى از این مشکلات به رفتارهاى بانوان و زنان و دختران جوان بر مى‏گردد و این همه، به خاطر ناآگاهى و عدم توجه به حقوق شوهران، رعایت نکردن آداب معاشرت، عدم آگاهى از اصول شوهردارى در اسلام است. حضرت خدیجه علیهاالسلام در ترویج آیین شوهردارى اسلامى و رعایت ‏حقوق همسر، نهایت تلاش را به عمل مى‏آورد .

حضرت خدیجه علیهاالسلام با شیوه‏هاى مختلفى فضاى خانواده را آرام نگاه داشته و امنیت روحى و روانى را براى شوهر و فرزندان برقرار و زمینه را براى رشد فضائل اخلاقى فراهم مى‏آورد. در اینجا به برخى از روش‏هاى تکریم شوهر و همسردارى حضرت خدیجه اشاره مى‏کنیم:

الف) ابراز محبت:

حضرت خدیجه در فرصت‏هاى مناسب به همسر گرامى خویش ابراز علاقه و محبت مى‏کرد . او در قالب اشعارى زیبا درباره پیامبر اکرم، مکنونات قلبى خویش را چنین ابراز مى‏دارد:

فلو اننى امشیت فى کل نعمة                                                و دامت لى الدنیا و ملک الاکاسرة

فما سویت عندى جناح بعوضة                                                اذا لم یکن عینى لعینک ناظرة (15)

«اگر تمام نعمت‏هاى دنیا و سلطنت‏هاى پادشاهان را داشته باشم و ملک آن‏ها همیشه از آن من باشد، به نظر من به اندازه بال پشه‏اى ارزش ندارد زمانى که چشم من به چشم تو نیفتد.»

ب) طرح غیرمستقیم خواسته ‏ها

بدون شک هر زنى از شوهر خویش انتظارات و توقعاتى دارد. این درخواست‏هاى معقول زن، اگر در محیطى محبت‏آمیز و همراه با حفظ حریم‏هاى اخلاقى باشد، امرى پسندیده‏تر و جذاب خواهد بود . اگر این خواسته‏ها به صورت غیرمستقیم انجام گیرد، در تحکیم روابط خانوادگى و افزایش محبت تاثیرى فوق العاده خواهد داشت. حضرت خدیجه علیهاالسلام خدمات زیادى را در خانه پیامبر اکرم انجام داده و صدمات فراوانى متحمل شده بود، از این رو به صورت طبیعى مى‏توانست انتظارات و توقعاتى را نیز از آن حضرت داشته باشد، اما او هیچ‏گاه خواسته‏هاى شخصى خویش را به صورت مستقیم بیان نمى‏کرد بلکه سعى مى‏کرد آن‏ها را به عنوان یک پیشنهاد و یا خواهش غیر مهم و در کمال ادب و احترام مطرح نماید.

حضرت خدیجه در آستانه وفات خویش هنگامى که وصیت‏هاى خود را بیان مى‏کرد، آن‏ها را در قالب یک گفت و گوى صمیمانه و محبت‏آمیز مطرح نمود . وى خطاب به پیامبر اکرم عرض کرد: «یا رسول‏ الله! چند وصیت دارم، البته من در حق تو کوتاهى کردم، مرا عفو کن .

پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: هرگز از تو تقصیرى مشاهده نکردم. تو نهایت درجه تلاش خود را به کار گرفتى و در خانه من زحمات و مشکلات زیادى را متحمل شدى و تمام دارایى خود را در راه خدا مصرف کردى. حضرت خدیجه علیهاالسلام عرض کرد: یا رسول‏ الله! مى‏خواهم خواسته‏اى را توسط دخترم فاطمه به شما برسانم و شرم دارم آن را مستقیما بازگو نمایم .

پیامبر از منزل خدیجه بیرون رفت. آن‏گاه خدیجه دخترش فاطمه را صدا کرد و به او گفت: عزیزم! به پدر بزرگوارت بگو که مادرم مى‏گوید: من از قبر هراسناکم، دوست دارم مرا در لباسى که هنگام نزول وحى به تن داشتى کفن کرده و در قبر بگذارى. فاطمه علیهاالسلام به نزد پدر آمده و پیام مادرش را رساند . پیامبر آن لباس را براى خدیجه فرستاد . هنگامى که فاطمه علیهاالسلام آن را آورد، نشاط زیادی وجود خدیجه را فرا گرفت. آنگاه حضرت خدیجه با دلى آرام چشم از جهان فرو بست . پیامبر اکرم مشغول تجهیز و غسل و حنوط وى شد، هنگامى که خواست‏ خدیجه را کفن کند، حضرت جبرئیل امین نازل شد و گفت: یا رسول‏ الله! خداوند سلام مى‏رساند و مى‏فرماید: کفن خدیجه به عهده ماست و آن یک کفن بهشتى خواهد بود. پیامبر اکرم اول با پیراهن خود و از روى آن با کفن بهشتى خدیجه را کفن کرد .

ج) دلجویى و دلدارى همسر

خانواده کانون آرامش و راحتى‌بخش هر انسانى است. مردى که در بیرون خانه با هزاران مشکل و گرفتارى رو به روست و گاهى در راه رسیدن به هدف و کسب روزى حلال سخنان ناروا شنیده و لطمات روحى و جسمى زیادى را متحمل مى‏شود، انتظار دارد که کسى از وى دلجویى کرده و حرف دلش را شنیده و با کلمات شفابخش و برخوردهاى آسایش آفرین مرهم گذار دردهاى انباشته در دل او باشد .

حضرت خدیجه چنین همسرى براى پیامبر اکرم بود. مشرکان با سخنان توهین‏آمیز و اعمال وقیحانه‏اى پیامبر اکرم را ناراحت مى‏کردند و از این ناحیه مشکلات فراوانى پیش روى پیامبر اکرم بود، اما همه این گرفتارى‏ها به وسیله خدیجه علیهاالسلام جبران مى‏شد . او شخص پیامبر و مشکلات آن حضرت را آگاهانه درک مى‏کرد و بدین جهت در پیشرفت اهداف آن حضرت تلاش مى‏نمود و سخنانش را تصدیق مى‏کرد و او را از تمام غم‏ها و غصه‏ها مى‏رهانید .

علامه سید شرف الدین در این مورد مى‏نویسد: «او مدت 25 سال با پیامبر صلى الله علیه و آله زندگى کرد بدون آنکه زن دیگرى در زندگى او شریک شود و اگر در حیات باقى مى‏ماند، پیامبر باز هم شریک دیگرى انتخاب نمى‏کرد. او در تمام طول زندگى زناشویى شریک درد و رنج پیامبر بود، زیرا با مال خود به او نیرو مى‏بخشید و با گفتار و کردار از او دفاع مى‏نمود و به او در مقابل عذاب و درد کافران که در راه رسالت و اداى آن نصیبش مى‏کردند تسلى مى‏داد. او به همراه على علیه السلام هنگام نزول نخستین وحى آسمانى به پیامبر، در غار حرا بود.» (16)

پیامبر اکرم در مورد همسر گرامى خویش مى‏فرماید: «خدیجه زنى بود که چون همه از من روى مى‏گردانیدند او به من روى مى‏کرد و چون همه از من مى‏گریختند، به من محبت و مهربانى مى‏کرد و چون همه دعوت مرا تکذیب مى‏کردند به من ایمان مى‏آورد و مرا تصدیق مى‏کرد. در مشکلات زندگى مرا یارى مى‏داد و با مال خود کمک مى‏کرد و غم از دلم مى‏زدود.» (17)

خدیجه آنچنان در روح و جان همسر بزرگوارش تاثیر گذاشته بود که مدت‏ها بعد از رحلت ‏حضرت خدیجه علیهاالسلام، هرگاه حضرت رسول صلى الله علیه و آله گوسفندى را ذبح مى‏کرد، مى‏فرمود سهمى هم برای دوستان خدیجه بفرستید، زیرا من دوستان ‏خدیجه را هم دوست مى‏دارم .

5- برترین معیارهاى انتخاب همسر

هر جوانى در زندگى خویش نیاز به ازدواج دارد و ازدواج در اسلام، یک امر مقدس و عبادت محسوب مى‏شود. دختر و پسرى که مى‏خواهند به سوى امر مقدس ازدواج قدم بردارند، اولین گام را از خود دوستى به سوى غیردوستى بر مى‏دارند، آنان با امضاى پیمان مقدس زناشویى از دایره خودخواهى بیرون رفته و با وارد شدن ‏به مرحله جدیدى از زندگى، بخشى از کمبودهاى خود را جبران مى‏کنند که از جمله آن‏ها مى‏توان به بقاى نسل، رسیدن به آرامش و سکون، تکمیل و تکامل، تامین نیاز جنسى، سلامت و امنیت اجتماعى و تامین نیازهاى روحى و روانى اشاره کرد . اما در این میان مهم‏ترین دغدغه‏هاى هر دختر و پسر جوان که در آستانه ازدواج قرار مى‏گیرد، برترین معیارها و ملاک‏هاى ازدواج در انتخاب همسر آینده‏اش مى‏باشد .

حضرت خدیجه علیهاالسلام به عنوان الگوى دختران و زنان مسلمان در مورد انتخاب حضرت محمد صلى الله علیه و آله به عنوان همسر آینده خویش ملاک‏ها و اصولى را مطرح مى‏کند که از گفت و گوى وى با پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله معلوم مى‏شود .

خدیجه هنگام پیشنهاد ازدواج با رسول خدا صلى الله علیه و آله به وى گفت: به خاطر خویشاوندیت ‏با من، بزرگواریت، امانتدارى تو در میان مردم، اخلاق نیک و راست گوئیت، مایلم با تو ازدواج کنم . (18)

ارزش این انتخاب خدیجه آنگاه نمایان مى‏شود که بدانیم او در آن هنگام، موقعیتى عالى و ممتاز در جامعه خود داشت و تمام امکانات و زمینه‏ها براى ازدواج وى با هر یک از جوانان نامدار و ثروتمند قریش فراهم بود .

آری! پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله یار دیرینه خود را از دست داد.

چون حضرت خدیجه بانوی فداکار و همسر بی نهایت مهربان حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) در سن شصت و پنج‌سالگی از دنیا رفت ، پیامبر (صلی الله علیه و آله) او را با دست مبارک خویش در حجون مکه (قبرستان ابوطالب) به خاک سپردند . حزن در گذشت او پیامبر (صلی الله علیه و آله) را بسیار محزون ساخت به همین دلیل آن حضرت سال در گذشت‌حضرت خدیجه را عام الحزن‌ - سال اندوه - نام نهاد. از ثروت بسیار حضرت خدیجه همسر بی‌همتای پیامبر (صلی الله علیه و آله) اسلام رونق یافت .

معرفی خدیجه(س)

پدر او: خو یلد بن عبد الغری بن قُصَی بن کلاب است.

مادر او: فاطمه دختر زائده بن أصَم است.

تولد: سال 68 پیش از هجرت

فرزندان: قاسم، عبدا...، زینب، ام کلثوم، فاطمه و رقیه می‌باشند.

لقب: طاهره

وفات: در ماه رمضان سال دهم بعثت و پس از سه روز بعد از وفات ابوطالب است.

ازدواج خدیجه با محمد(ص)

در هنگام ازدواج با پیغمبر(صلی الله علیه و آله) عمر شریف آن حضرت 25 سال و عمر خدیجه 40 سال بود. ثروتش از همه قریش بیشتر بود و اهالی مکه با اموال او پیش از آنکه با پیغمبر (صلی الله علیه و آله) ازدواج کند تجارت می‌کردند و خدیجه پس از ازدواج با پیغمبر هر چه داشت به وی بخشید و این ثروت هنگفت از پایه‌های تشکیل دهنده دعوت اسلامی به شمار می‌رود.

سخن از اسلام خدیجه گفتن در واقع سخن از اسلام در روز نخستین است. همه امت اتفاق نظر دارند که خدیجه اولین بانویی است که اسلام آورده است. در همان زمانی که پیامبر گرامی از اذیت و آزار و دشواری‌ها رنج می‌برد، آنجا کسی بود که از بار اندوه و غم‌های او می‌کاست و موجب می‌شد که غم‌ها و اندوه‌های خویش را به فراموشی سپارد. او تنها خدیجه همان زن با ایمان بود، همان زن گران قدری که یاور و شریک محمد (صلی الله علیه و آله) بود.

رسول گرامی (صلی الله علیه و آله) به خاطر صداقت و امانتی که از او نمایان شده بود به صادق و امین معروف بود و خداوند حاضر و ناصر چنین می‌خواست که خدیجه دارای سیره ای باشد که بدان از همه زنان منحصر به فرد باشد، به همین جهت در دوره جاهلیت به طاهره معروف بود و همین لقب برای شرف و افتخار او کافی است.

گران‌ترین مهریه

ثروتمندترین زن قریش و شاید ثروتمندترین زن سرزمین بطحا اینک قصد ازدواج کرده است. بسیاری در این اندیشه‌اند که چه مَهر گزافی باید پرداخته شود! امّا خدیجه(علیهاالسلام) مهرش را از مال خود قرار داد. چشم‌ها به تحیّر گشوده شد و زبان‌ها به سرزنش. یکی از قریش گفت: «عجب است که مهر را زنان برای مردان ضامن می‌شوند!» و ابوطالب عموی بزرگوار پیامبر ـ که سلام خدا بر آن‌ها باد ـ همان دریای غیرت و کوه صلابت، خروشید که: «اگر شوهران دیگر چون فرزند برادر من باشند زنان به گران‌ترین قیمت‌ها و بلندترین مهرها ایشان را طلب خواهند کرد و چون مانند شما باشند، زنان مهر گران از شما خواهند خواست» و به راستی که خدیجه عالمی را به پای یک نگاه مهربان پیامبر(صلی الله علیه و آله) فدا می‌کرد.

مناقب خدیجه(س)

مناقب خدیجه فراوان است و او از میان زنان کسی است که به مرحله کمال رسیده است. او خردمند و با جلال و متدین و پاک‌دامن و بزرگوار و از اهل بهشت بود. پیغمبر (صلی الله علیه و آله) او را ستایش می‌کرد و بر دیگر زنان مؤمن برتری می‌داد و او را بسیار بزرگ می‌داشت تا جائیکه عایشه می‌گفت: به زنی رشک نبردم آنچنان که به خدیجه حسد ورزیدم زیرا که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بسیار زیاد از او یاد می‌کرد.

خدیجه بنت خُوَیْلِدْ ـ که سلام خدا بر او باد ـ زنی بود مورد احترام و صاحب نام، آن هم در دوران تاریک جاهلیّت عرب و دوران ننگ شمردن زنان.

اخلاق حَسَنه، بزرگواری و بزرگ منشی خدیجه از سوی و ثروت بسیار او از سوی دیگر او را در میان زنان قریش و بلکه زنان عرب برتری داده بود، آن گونه که او را ملکه عرب و سیّده بطحا لقب داده بودند. زنی پاک‌دامن و عفیف، با اخلاق و آدابی نیکو و با مرتبه‌ای بالا از فهم و اندیشه؛ زنی که لایق همسری با خورشید هدایت و لایق مادری برترینِ زنانِ عالم، فاطمه زهرا، شد. زنی فداکار و از جان گذشته که در راه محبّت پیامبر نه از ثروت و شهرت اجتماعی، که از جان نیز دریغ نکرد. سلام خدا بر او باد.

آخرین سخن خدیجه  در بستر مرگ

آخرین سخن خدیجه، به هنگامی که بر بستر مرگ خفته بود، از درد و رنج هائی که در راه پیامبر(صلی الله علیه و آله) دیده بود کم ارج تر نبود. لحظه‌ای که شبح مرگ بر چهره او سایه افکنده بود به پیامبر چنین می‌گوید:

« ای رسول خدا ...... من در حق تو کوتاهی کردم و آنچه شایسته تو بود، انجام ندادم.از من در گذر و اگر اکنون، دل در طلب چیزی داشته باشم, خشنودی توست.»

کلمات بر لبان پاکش می‌لغزد و آخرین نفس‌هایش را با خشوع و ایمان بر می‌آورد ......

القاب حضرت خدیجه

حضرت خدیجه علیهاالسلام پیش از ولادتْ در کتاب آسمانی انجیل که بر حضرت عیسی نازل شد، به عنوان «بانوی مبارکه» و هم دم مریم در بهشت یاد شده است. هم چنین در عصر جاهلیت که بسیاری از زنان به انحراف‌های عصر جاهلی آلوده بودند، حضرت خدیجه علیهاالسلام به خاطر قداست و پاکی به عنوان «طاهره» یعنی پاک سرشت و پاک روش خوانده شد. از سویی نیز شخصیت خدیجه علیهاالسلام آن چنان چشم گیر بود که او را به عنوان «بانوی بانوان» و «سرور زنان» می‌خواندند. لقب دیگر آن حضرت «کبری» است که به معنی «ارجمند و والا مقام» می‌باشد.

ستایش پیامبر از خدیجه

ستایش پیامبر از خدیجه سخنی طولانی است که آن‌را راویان حدیث و نویسندگان تاریخ، در آثار خویش بر شمرده‌اند. اما تنها به عنوان نمونه، عایشه که خود از همسران پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) پس از خدیجه (علیها السلام) می‌باشد، علاقه و محبت شدید آن حضرت نسبت به خدیجه کبری(علیها السلام) را این گونه توصیف می‌کند: " من خدیجه را هرگز ندیده بودم، اما آنچنان که بر خدیجه حسد ورزیدم، بر هیچ یک از همسران پیامبر رشک نبردم، چرا که پیامبر او را بسیار یاد می‌کرد(مستدرک صحیحین، جلد 3، صفحه 186- أسد الغابة، جلد 5، صفحه 438).... او از خانه بیرون نمی‌آمد مگر آنکه خدیجه را یاد می‌کرد و او را به نیکی ستایش می‌نمود(الإستیعاب، جلد 2، صفحه 721- أسد الغابة، جلد 5، صفحه 539)... و از ستایش او و استغفار برای او دل تنگ و خسته نمی‌شد(سیر أعلام النبلاء، جلد 2، صفحه 82)... هرگاه رسول خدا گوسفندی را ذبح می‌کرد، می‌گفت آن را به دوستان خدیجه بفرستید. سر انجام روزی علت این کار را پرسیدم؛  فرمود: من دوست خدیجه را هم دوست دارم....(الإصابة، جلد 4، صفحه 275 )

آری؛ آسمان بوی غم می‌دهد، هوا پر از ماتم است؛ صدای شکستن بغض می‌آید.

آه ، ریحانه نبی امشب داغدار است، خورشید می‌گرید چرا که خیرالنساء بی مادر شده است.

دستان خاک، سلطان غم‌ها را به میعادگاه خویشتن دعوت کرده است. اشک‌های کودک نبی ناله‌ی "وا امّاه" سر داده است.

این بار نیز عاشقی وفادار به خاک پیوست. مصطفی بی‌یاور گشته است و شهر مکه در آغوش غم خفته است ...

پاینده باد واژه زیبای مادر، که از آغاز تا پایان خلقت، نقش دل‌های مهربان است. چه زیباست تکرار نام مادر بر لبان دختری که خود مادری درد آشناست؛ فاطمه.

فاطمه علیهاالسلام سوگوار مادری فداکارست.

چقدر دشوار است تحمل رحلت مادری چنان صمیمی که در رحم خویش با او سخن می‌گفته است.

بازار اشک، در چشمان فاطمه رونق گرفته است و رسول خدا، خود، دل شکسته و نالان، دلجوی فاطمه (علیهاالسلام) غمگین است.

خدیجه علیهاالسلام ، همسری مهربان، که با شنیدن اولین ندای وحدانیت، رو به سوی قبله می‌کند و خدای را به یکتایی می‌خواند، پذیرای پیامبری مبعوث و لرزان بازگشته از حرا و شاهد نبوت، اکنون آرام، آرمیده است.

«تنهایی» به گریه می‌افتد، هنگامی که ناچار باید همدم رسول خدا شود.

امّا خدیجه، هرگز رنج تنهایی را بر محمد بر نمی‌تابد و دختر کوچک خویش را به تیمارداری پدر می‌گمارد. زین پس، فاطمه (علیهاالسلام) تیماردار و غمخوار پدر خواهد بود، در لحظه‌های خاکستر و سنگ و دشنام.

پروردگارا! همسر فداکار محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و سلم) به سوی تو می‌آید؛ زنی که برای دین تو و در راه رسول تو، از دنیا چشم پوشیده و غرق در جمال نور است؛ کوله‌باری از زخم زبان قبیله قریش را لِه کرد و پر افتخار، خود را همسر وفادار محمد امین نامید تا یار و یاور رسالت او باشد و نامش در پیشگاه حق، در صف اولین زنان بزرگ عالم درآید.

و فاطمه، گریان بر مزار مادر با او وداعی جاودانه می‌سراید: مادر! قسم به خدایی که به من قدرت داد تا در رحم با تو سخن بگویم و سبب آرامش تو باشم و سوگند به نوری که از تو زاده شدم، پدرم را تنها نخواهم گذاشت.

و این پیمانی خواهد بود، میان ما سه تن.

مادرم! چه خوش آرام گرفته‌ای نزد پروردگارت بر بلند جایگاه بهشت، که همسر رسول خدا را که از جان و مال خود برای اعتلای اسلام عزیز گذشت جز این جایگاه نشاید.

رفتنت ای بزرگ مادر! غمی است بر دل و اشکی است در چشم من و پدر.

رحمت خدا بر خدیجه (علیهاالسلام) باد که شاخه‌های بی‌پناه رسالت، بر ریشه‌های مقتدرش پیوند خورده بودند.

آری اسلامی که امروز به ما رسیده است از گذشت و فداکاری انسانهایی این چنین، شکوفا شده است. کسانی که هیچ چیز خود را از اسلام دریغ نکرده و عاشقانه برای رشد و بالندگی اسلام عزیز مرارت ها و رنجهای فراوان متحمل شدند. ضمن عرض تسلیت به پیشگاه سیده نساء عالمین؛ حضرت فاطمه (علیهاالسلام) و تسلیت محضر آخرین فرزند ایشان امام زمان(علیه السلام)،

1.قوت قلب و شجاعت

اما صادق (ع) فرمود : هر که این سوره را در میدان جنگ تلاوت نماید لشکر دشمن به لرزه می افتد همچنین تلاوت این سوره باعث قوت قلب و شجاعت می گردد.

2.دفع دشمنان

از امام صادق (ع) منقول است : که سوره فیل را جهت دفع دشمنان در شب جمعه ما بین نماز شام و خفتن هزار و دویست و پنچاه بار بخواند.